To ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα ή ακανθοκυτταρικό επιθηλίωμα (squamous cell carcinoma-SCC), αποτελεί κακοήθη όγκο, προερχόμενο από τα κερατινοκύτταρα της επιδερμίδας. To ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα αποτελεί τη δεύτερη πιο κοινή μορφή καρκίνου του δέρματος. Όσο πιο γρήγορα διαγνωστεί ο ασθενής με SCC τόσο πιο εύκολη είναι και η αντιμετώπιση του. Η έγκαιρη διάγνωση οδηγεί σε ίαση στην πλειονότητα των περιπτώσεων.
Το SCC εντοπίζεται τόσο στο δέρμα, όσο και στους βλεννογόνους, όπου και αποτελεί το συχνότερο καρκίνο. Αναπτύσσεται είτε de novo (εξ αρχής),
είτε συχνότερα, επί εδάφους προϋπάρχουσας δερματικής ή βλεννογόνιας επιθηλιακής προκαρκινικής βλάβης.
To ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα συνήθως εμφανίζεται με την μορφή εξελκωμένου ογκιδίου, η επιφάνεια του οποίου είναι ανώμαλη, ερυθρά, βλαστική, ελαφρώς επώδυνη και εύκολα αιμορραγούσα. Η βάση του όγκου είναι σκληρή, λόγω διήθησης, και η "σανιδώδης" αυτή σκληρία επεκτείνεται πολλές φορές πέρα από τα όρια του όγκου. Ο πυθμένας εμφανίζεται ρυπαρός και περιέχει εύκολα αιμορραγούσες θηλωματώδεις εκβλαστήσεις ή συνηθέστερα λευκά στίγματα τα οποία αντιστοιχούν σε εστίες κερατινοποίησης. Συχνά, η έλκωση καλύπτεται από εφελκίδα. Άλλες φορές το SCC εμφανίζεται σαν επηρμένος εξωφυτικός όγκος, χωρίς τάση για εξέλκωση.
Η συχνότητα εμφάνισης ποικίλλει στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές. Μεγαλύτερα ποσοστά παρατηρούνται στην Αυστραλία, με ετήσια επίπτωση 250 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους.
Στις ΗΠΑ η ετήσια επίπτωση είναι, στους άνδρες λευκής φυλής 146 ανά 100.000 κατοίκους, στις γυναίκες λευκής φυλής, 100 ανά 100.000 κατοίκους και στη μαύρη φυλή, 3 ανά 100.000 κατοίκους.
Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται η μεγάλη προστασία που προσφέρει η μελανίνη στα κερατινοκύτταρα της επιδερμίδας , από την βλαπτική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η επίπτωση του ακανθοκυτταρικού καρκίνου αυξάνεται με την ηλικία (αθροιστική επίδραση υπεριώδους ακτινοβολίας).
Εξέχοντα ρόλο στην ανάπτυξη ακανθοκυτταρικού καρκινώματος διαδραματίζει η υπεριώδης ακτινοβολία, η επίδραση της οποίας είναι αθροιστική. Επιπλέον ο βαθμός μελάγχρωσης του δέρματος αποτελεί σημαντικό παράγοντα, καθώς άτομα με ανοικτό φωτότυπο δέρματος είναι πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος.
Άλλοι παράγοντες που εμφανίζουν καρκινογενετική δράση στο δέρμα μας είναι:
- Οι ιοί της ομάδας HPV (6,11,16 κ.ά.)
- Η ιονίζουσα ακτινοβολία
- Η υπέρυθρη ακτινοβολία
- H φωτοχημειοθεραπέια (PUVA)
- Το Αρσενικό
- Οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες
- H θεραπευτική εφαρμογή μουστάρδας αζώτου (δερματικά λεμφώματα)
- Τα χρόνια άτονα έλκη
- Οι ουλές και χρόνιες φλεγμονές
- Η ανοσοκαταστολή (HIV, μεταμοσχευμένοι)
- Η κληρονομικότητα
- Οι γενοδερματοπάθειες
- Οι προκαρκινικές βλάβες
- Οι δερματοπάθειες
- Το κάπνισμα (ειδικά όταν πρόκειται για ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα του χείλους)
α. Οι υπερκερατώσεις όπως, ακτινικές, ηλιακές, δερματικό κέρας, υπερκεράτωση από αρσενικό
β. Οι ποροκερατώσεις (Mibelli και διάχυτη επιφανειακή ακτινική ποροκεράτωση)
γ. Ο επιδερμιδικός σμηγματογόνος σπίλος του Jadasshon
δ. Η μποβενοειδής βλατίδωση
ε. Η ακτινική χειλίτιδα
στ. Η λευκοπλακία
Οι μη προκαρκινικές δερματοπάθειες με πιθανότητα ανάπτυξης ακανθοκυτταρικού καρκινώματος είναι ο ο δισκοειδής λύκος , τα άτονα έλκη, ο διαβρωτικός λειχήνας των βλεννογόνων, ο σκληροατροφικός λειχήνας, οι εν τω βάθει μυκητιάσεις, η ιδρωταδενίτιδα superativa, η τριτογόνος σίφυλη, η πομφολυγώδης επιδερμόλυση, το αφροδίσιο λεμφοκοκκίωμα, το βουβωνικό κοκκίωμα κ.ά.
Οι κλινικοί τύποι του ακανθοκυτταρικού καρκινώματος είναι :
1. In situ, Bowen, Paget, Queyrat, Λευκοπλακία
2. De novo SCC
3. SCC ανάπτυσσόμενο σε προκαρκινικές βλάβς
4. SCC των άκρων
5. SCC του κάτω χείλους
6. SCC του στόματος
7. SCC των γεννητικών οργάνων, αιδοίου, πέους , οσχέου.
8. Μυρμηκιώδες καρκίνωμα (πιο σπάνια μορφή ακανθοκυτταρικού καρκίνου).
α. Χειρουργική αφαίρεση, με όρια ασφαλείας από 0,5 - 1 εκ. , όταν είναι εφικτό και ιστολογική εξέταση.
β. MOHS surgery (ο ιδανικός τρόπος αφαίρεσης).
γ. Όταν υπάρχουν διηθημένοι λεμφαδένες, προτείνεται ΜΟΗS και λεμφαδενικός καθαρισμός.
δ. Όταν υπάρχουν μεταστάσεις, προτείνεται αρχικά χημειοθεραπεία, στη συνέχεια χειρουργική αφαίρεση και τέλος ακτινοθεραπεία.
Τα άτομα που εκτιμάται ότι έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα είναι:
- Άτομα μεγαλύτερης ηλικίας
- Άτομα με κληρονομική επιβάρυνση
- Άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα και μάτια, που καίγονται εύκολα στην ηλιακή έκθεση και δε μαυρίζουν
- Άτομα με ξανθά ή κόκκινα μαλλιά
- Άτομα ανδρικού φύλου
- Άτομα με επαγγελματική ή ψυχαγωγική έκθεση σε εξωτερικούς χώρους που εκτίθενται χρονίως στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία
- Άτομα που εκτίθενται σε ιονίζουσα ακτινοβολία
- Άτομα με έκθεση επί μακρόν σε ουσίες όπως το αρσενικό
- Ασθενείς με HPV λοίμωξη
- Ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς (π.χ. HIV)
Η αφαίρεση ενός ακανθοκυτταρικού καρκινώματος δεν εξαλείφει την πιθανότητα εμφάνισης νέας καρκινωματώδους βλάβης σε γειτονικό ή άλλο σημείο του σώματος. Για αυτό το λόγο συνιστάται επανεξέταση κάθε 6 μήνες από το δερματολόγο. Σε περίπτωση κάποιας κλινικής αλλαγής προϋπάρχουσας βλάβης ή επί εμφάνισης νέας, ενημερώνουμε άμεσα το δερματολόγο μας.