Είναι συχνές, επίμονες, λεπιδώδεις βλάβες, οι οποίες ανευρίσκονται στις ακάλυπτες περιοχές του δέρματος ηλικιωμένων ανθρώπων, με ανοικτόχρωμο δέρμα. Οι ακτινικές υπερκερατώσεις είναι ενδοεπιθηλιακές δυσπλασίες του δέρματος και αποτελούν τις πιο συχνές προκαρκινικές βλάβες στον άνθρωπο. Το μέγεθός τους μπορεί να κυμαίνεται από μερικά χιλιοστά μέχρι μεγάλες συρρέουσες πλάκες διαμέτρου αρκετών εκατοστών, ειδικά σε ασθενείς με σημαντική φωτογύρανση.
Οι ακτινικές υπερκερατώσεις οφείλονται στη μακροχρόνια βλαπτική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας στα κερατινοκύτταρα της επιδερμίδας. Είναι οι πιο συχνές προκαρκινικές βλάβες στο ανθρώπινο δέρμα αν και σήμερα θεωρούνται ενδοεπιθηλιακά νεοπλάσματα (in situ SCC) του δέρματος. Εμφανίζονται συχνότερα στους άνδρες (αν και αυτό σχετίζεται συνήθως με το μήκος της τριχοφυΐας στο τριχωτό της κεφαλής των ανδρών που είναι μικρό).
Ομάδες υψηλού κινδύνου για εμφάνιση ακτινικών υπερκερατώσεων αποτελούν τα άτομα που εκτίθενται επί μακρόν στον ήλιο είτε για λόγους επαγγελματικούς (αγρότες, ψαράδες κ.ά. ), είτε για λόγους ψυχαγωγίας (αθλητές ανοικτού χώρου, ορειβάτες κ.ά. ), οι μεταμοσχευμένοι ασθενείς και οι ασθενείς υπό χρόνια ανοσοκαταστολή. Η συχνότητα ανάπτυξης ακανθοκυτταρικού καρκινώματος, σε ασθενείς με ακτινική υπερκεράτωση, υπολογίζεται στο 10 με 20%, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις με πολλαπλές βλάβες και με διάρκεια πάνω από 10 έτη.
Οι ακτινικές υπερκερατώσεις κλινικά εμφανίζονται σαν ερυθηματώδεις κηλίδες ή πλάκες που μερικές φορές συρρέουν, στην επιφάνεια των οποίων είναι προσκολλημένα κιτρινωπά - λευκωπά λέπια και οι οποίες δίνουν, κατά την ψηλάφηση, την αίσθηση γυαλόχαρτου. Στην προσπάθεια απόσπασης των λεπιών προκαλείται πόνος και καταλείπεται ελαφριά αιμορραγία (χαρακτηριστικό κλινικό διαγνωστικό σημείο).
Στο κλινικό φάσμα εκτός από την τυπική ακτινική υπερκεράτωση περιγράφονται η επεκτεινόμενη μελαγχρωματική ακτινική υπερκεράτωση , η υπερτροφικού τύπου ακτινική υπερκεράτωση, η λειχηνοειδής ακτινική υπερκεράτωση, η ακτινική υπερκεράτωση τύπου Bowen, η ακτινική χειλίτιδα, ενώ οι ακτινικές υπερκερατώσεις αποτελούν πρόδρομες βλάβες δημιουργίας δερματικού κέρατος.
Α. Στις μη μελαγχρωματικές ακτινικές υπερκερατώσεις παρατηρούνται:
- “φραουολοειδές πρότυπο” πάνω σε ερυθρό φόντο
- μη εστιασμένα αγγεία γύρω από ανοικτούς τριχικούς θυλάκους
- White rosettes (λευκωπά στίγματα τύπου “ροζέτας” ή αλλιώς four dots sign)
Β. Στις μελαγχρωματικές ακτινικές υπερκαρατώσεις παρατηρούνται:
- γκρί-καφέ κοκκία και σφαιρίδια γύρω από θυλακικούς πόρους
- μεικτό δακτυλιοειδές – κοκκιώδες πρότυπο
- ρομβοειδείς δομές
Υπάρχουν αρκετές θεραπευτικές επιλογές στην αντιμετώπιση των ακτινικών υπερκερατώσεων. Ανάλογα με την ιδιαιτερότητα του κάθε περιστατικού, την εμπειρία και τον εξοπλισμό που διαθέτει, ο κάθε δερματολόγος μπορεί να επιλέξει μεταξύ των:
1. Laser CO2 – Er: YAG
2. Κρυοθεραπεία
3. Διαθερμοπηξία
4. Τοπική εφαρμογή 5 FU
5. Τοπική εφαρμογή κρέμας imiquimod
6. Τοπική εφαρμογή κρέμας diclofenac
7. Τοπική εφαρμογή ingenol mebutate
8. Tοπική φωτοδυναμική θεραπεία
9. Χειρουργική αφαίρεση – ιστολογική εξέταση σε περίπτωση υποψίας εξαλλαγής σε διηθητικό ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα
Για να αποφευχθεί η εμφάνιση ακτινικών υπερκερατώσεων θα πρέπει το άτομο να φωτοπροφυλάσσεται. Συνιστάται αποφυγή της ηλιακής ακτινοβολίας ειδικότερα τις ώρες μεταξύ 10 π.μ με 4 μ.μ , αναζήτηση σκιάς και αποφυγή ηλιακών εγκαυμάτων. Συμπληρωματικά μέτρα ηλιοπροστασίας είναι η επιλογή κατάλληλης ένδυσης (π.χ, καπέλο, γυαλιά ηλίου) και η χρήση ομπρέλας στην παραλία. Μην ξεχνάμε, ότι η χρήση αντιηλιακών με υψηλό δείκτη προστασίας έναντι της UVB και UVA ακτινοβολίας πρέπει να γίνεται καθημερινά κατά τους μήνες με ηλιοφάνεια στα φωτοεκτεθειμένα μέρα του σώματος. Ο τακτικός δερματολογικός έλεγχος, η δερματοσκόπηση, και η χαρτογράφηση από το δερματολόγο, ιδιαίτερα σε άτομα υψηλού κινδύνου, αποτελούν σημαντικό μέτρο έγκαιρης πρόληψης και θεραπείας.
Τέλος, η αυτοεξέταση του ατόμου για τυχόν αλλαγές κλινικών χαρακτήρων στο σώμα του, βοηθάει στην έγκαιρη ανίχνευση υποτροπών ή νέων βλαβών.
Οι ακτινικές υπερκερατώσεις είναι προκαρκινικές βλάβες, διότι με την πάροδο του χρόνου είναι πιθανόν να εξελιχθούν σε ένα είδος καρκίνου, το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα. Ωστόσο, μόνο ο δερματολόγος μπορεί να διαγνώσει τη βλάβη και να προτείνει τον κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης της.
Το δέρμα με εκτεταμένη φωτογήρανση και ακτινικές υπερκαρατώσεις απαιτεί, εκτός από τακτικό δερματολογικό έλεγχο, και περιοδική αυτοεξέταση. Οποιαδήποτε αλλαγή σε προϋπάρχουσα βλάβη, ιδιαίτερα σε φωτοεκτεθειμένες ζώνες (όπως εμφάνιση πόνου, αιμορραγία, μορφολογική διαφοροποίηση σε σχήμα-μέγεθος-χρώμα κ.α.), καθώς και η εμφάνιση νέων βλαβών, πρέπει να κινητοποιήσουν τον ασθενή ώστε να αναζητήσει άμεσα δερματολογική εκτίμηση.
Κατηγορηματικά ΝΑΙ! Η χαρτογράφηση και η δερματοσκόπηση αποτελούν το σημαντικότερο όπλο μας για την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση-θεραπεία, ΟΧΙ ΜΟΝΟ των μελανινοκυτταρικών (μελάνωμα), αλλά και των μη μελανινοκυτταρικών καρκινικών και προκαρκινικών βλαβών του δέρματος, όπως είναι οι ακτινικές υπερκερατώσεις. Επιπρόσθετα η ύπαρξη ακτινικών υπερκερατώσεων και η χρόνια, αθροιστική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία που έχει προηγηθεί της εμφάνισής αυτών, αποτελούν προδιαθεσικό παράγοντα για την δυνητική ανάπτυξη και άλλων κακοήθων όγκων του δέρματος.