Οι εφηλίδες, οι φακές και οι ηλιακές φακές είναι καλοήθεις επιδερμιδικές
καφεοειδείς βλάβες, που οφείλονται σε αύξηση της μελανίνης των
μελανοκυττάρων. Ενώ μοιάζουν σε κατανομή και κλινική εικόνα, διαφέρουν
μεταξύ τους ως προς την ηλικία εμφάνισης, την κλινική πορεία και τη
συσχέτισή τους με την έκθεση στον ήλιο. Οι φακίδες δεν έχουν αυξημένο
αριθμό κυττάρων που παράγουν μελανίνη ή μελανοκύτταρα, αλλά αντιθέτως
έχουν μελανοκύτταρα που υπερπαράγουν μελανοσώματα, αλλάζοντας τον
χρωματισμό των εξωτερικών κυττάρων του δέρματος. Συνδέονται με
κληρονομικότητα και εμφανίζονται σε ανοιχτόχρωμα άτομα, λόγω της
έκθεσής τους στην ηλιακή ακτινοβολία.
Οι εφηλίδες εμφανίζονται ως καστανές κηλίδες στο δέρμα, πιο συχνά στο πρόσωπο, στο στέρνο, στη ράχη και στα άνω άκρα.
Οι εφηλίδες (freckles) εμφανίζονται κατά την παιδική ηλικία, είναι σαφώς αφοριζόμενες ομοιόμορφες μελαγχρωματικές κηλίδες διαμέτρου 1-2mm. Το χρώμα τους ποικίλει από καφέρυθρο μέχρι ανοικτό καφέ, συνήθως περιορίζονται στο πρόσωπο, στους βραχίονες και στο ανώτερο τμήμα του κορμού. Με την έκθεση στον ήλιο αυξάνονται σε αριθμό και αποκτούν βαθύτερο χρώμα, ενώ το χειμώνα εξαφανίζονται τελείως.
Οι φακές (lentigo simplex - lentigines), είναι εξαιρετικά συχνές στα άτομα της λευκής φυλής και εμφανίζονται συνήθως στην παιδική ηλικία. Είναι μεγαλύτερες σε διάμετρο και πιο σκουρόχρωμες από τις εφηλίδες, δεν αυξάνονται ούτε μεγαλώνουν ούτε σκουραίνουν, με την έκθεση στον ήλιο. Οι νεανικές φακές εμφανίζονται επίσης στο πλαίσιο ορισμένων
κληρονομικών συνδρόμων όπως το Peutz-Jeghers , Leopard, Lamb ή Name .
Οι φακές των γεννητικών οργάνων είναι επίκτητες, ανοικτές ή σκουρόχρωμες κηλίδες, εμφανίζονται κατά την ενήλικη ζωή , παραμένουν σταθερές και εντοπίζονται στην περιπρωκτική χώρα, στο πέος και στο αιδοίο.
Οι ηλιακές φακές (solar lentigo), οφείλονται στην βλαπτική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας, είναι συνήθως μεγαλύτερες σε διάμετρο 2-20mm και λαμβάνουν ωοειδές σχήμα ή άλλα γεωμετρικά σχήματα. Είναι συνήθως ομοιόμορφα μελαγχρωματικές, αν και μερικές φορές η επιφάνειά τους εμφανίζεται κηλιδώδης. Το περιβάλλον δέρμα παρουσιάζει αλλοιώσεις ηλιακής ελάστωσης. Τα όρια θα πρέπει να είναι σαφή και θα πρέπει να απουσιάζουν σημεία έντονης υπερμελάγχρωσης ή υπομελάγχρωσης στην επιφάνειά τους, άλλως θα πρέπει να διαφοροδιαγνωσθεί από το μελάνωμα.
Τις εφηλίδες, τις φακές και τις ηλιακές φακές θα πρέπει να τις ξεχωρίσουμε από το συνδεσμικό μελανοκυτταρικό σπίλο, από τη μελαγχρωματική ακτινική υπερκεράτωση, από την κεχρωσμένη σμηγματορροική υπερκεράτωση και από την κακοήθη φακή (μελάνωμα). Η διάκριση θα γίνει από το ιστορικό, την κλινική εικόνα, την δερματοσκοπική εικόνα και σε αμφίβολες περιπτώσεις από τα ιστολογικά ευρήματα, μετά από λήψη βιοψίας.
Οι εφηλίδες και οι φακές δεν χρήζουν θεραπείας. Οι ηλιακές φακές, που μένουν σταθερές, αντιμετωπίζονται μόνο για λόγους αισθητικούς. Προτείνονται τοπική θεραπεία με υδροκινόνη, αζελαϊκό οξύ , βιταμίνη Α, γλυκολικό οξύ. Συστήνεται επίσης και η καταστροφή τους με κρυοπηξία.
Στο χώρο μας, πολύ καλά θεραπευτικά αποτελέσματα έχουμε με τη χρήση του Q -switched laser και Pico Laser. Ωστόσο αυτή η θεραπεία δεν ενδείκνυται για τους καλοκαιρινούς μήνες, καθώς θα πρέπει να αποφύγετε την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία.