Το μελάνωμα είναι ένας κακοήθης όγκος που προέρχεται από μελανινοκύτταρα του χοριο-επιδερμιδικού ορίου. Εντοπίζεται κυρίως στο δέρμα, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και στον οφθαλμό (όπως στον επιπεφυκότα και στην ίριδα), στις μήνιγγες, καθώς και στους βλεννογόνους. Συνήθως οι βλάβες του μελανώματος παρουσιάζουν έντονη μελάγχρωση, αλλά υπάρχουν και αμελανωτικοί όγκοι (δηλαδή χωρίς να είναι «σκούροι»). Χαρακτηρίζεται ως πιο επιθετικός, διότι μπορεί να προκαλέσει μεταστάσεις και είναι δυνητικά θανατηφόρο.
Το μελάνωμα αποτελεί περίπου το 4-5 % του συνόλου των καρκίνων. Είναι γνωστό ότι το μελάνωμα προσβάλλει κυρίως τη λευκή φυλή και είναι σπάνιο στη μαύρη και στην ασιατική. Η συχνότητα εμφάνισης της νόσου είναι σημαντικά υψηλότερη στις χώρες της βόρειας Ευρώπης και ιδιαίτερα στις σκανδιναβικές χώρες. Στην Ελλάδα, τα ποσοστά είναι μικρότερα, σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη, της τάξης περίπου των 12-13 νέων περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους. Η μέση ηλικία διάγνωσης υπολογίζεται περίπου στα 55 έτη, ενώ τα δύο φύλα φαίνεται να προσβάλλονται εξίσου.
Καθοριστικοί παράγοντες στην εμφάνιση μελανώματος αποτελούν:
- Ατομικό ιστορικό μελανώματος
- Οικογενειακό ιστορικό μελανώματος
- Κληρονομική μετάλλαξη στα γονίδια CDKN2A και MC1R
- Μελαγχρωματική ξηροδερμία (Xeroderma pigmentosum)
- Σύνδρομο άτυπων σπίλων (Αtypical Μole syndrome)
- Ανοσοκαταστολή
- Έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία – ηλιακά εγκαύματα και ιστορικό solarium, ιδιαίτερα σε νεαρή ηλικία
- Φαινοτυπικά χαρακτηριστικά (Φωτότυποι κατά Fitzpatrick I και II)
- Μεγάλος αριθμός μελανοκυτταρικών σπίλων (περισσότεροι από 100)
- Ύπαρξη πολλαπλών δυσπλαστικών σπίλων
- Μεγάλοι σε μέγεθος συγγενείς σπίλοι (μεγαλύτεροι από 20 cm στον ενήλικα),
Η μοριακή ταξινόμηση, αφορά τις διαταραχές των κυρίως μοριακών οδών:
- του RAS-RAF-MEK-ERK μονοπατιού
- του p16INK4A-CDK4-RB μονοπατιού
- του ARF-p53 μονοπατιού και λιγότερο του μονοπατιού ΡΤΕΝ-ΡΙ3Κ.
Οτιδήποτε εμφανίζεται στο σώμα μας, από τα παρακάτω, θα πρέπει να μας οδηγεί στο δερματολόγο μας, για κλινική και δερματοσκοπική εξέταση.
- Νέος σπίλος που εμφανίζεται μετά την έναρξη της εφηβείας , πολύ περισσότερο όταν εμφανίζεται σε ενήλικα ή στην τρίτη ηλικία και παρουσιάζει μεταβολή στο σχήμα, στο χρώμα ή στο μέγεθος
- Παλαιός σπίλος με μεταβολή σχήματος, χρώματος ή μεγέθους
- Οποιοσδήποτε σπίλος με περισσότερα από 3 χρώματα ή απώλεια της συμμετρίας
- Σπίλος με αιμορραγία ή κνησμό, χωρίς προηγούμενο τραυματισμό του
- Οποιαδήποτε νέα εμμένουσα βλάβη, μελαγχρωματική ή αγγειακή, χωρίς ξεκάθαρη διάγνωση
- Νέα γραμμοειδής μελάγχρωση όνυχος, ιδιαίτερα αν σχετίζεται με προσβολή του όνυχος
- Αυξανόμενη υπονύχια βλάβη
Το μελάνωμα διακρίνεται στους παρακάτω συχνότερους τύπους:
- Επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα (Superficial Spreading Melanoma) , σε ποσοστό 70%. Αρχικά χαρακτηρίζεται από οριζόντια-επιφανειακή επέκταση και αργότερα από κάθετη με σχηματισμό οζιδίου. Αρχίζει σαν μια έντονα μελαγχρωματική κηλίδα η οποία επεκτείνεται επιφανειακά και αποκτά αποχρώσεις του καφέ και του μαύρου με εστίες ερυθρού, γκρι και άσπρου. Όταν αρχίζει να επεκτείνεται σε βάθος, μπορεί να αναπτυχθεί οζίδιο.
- Οζώδες μελάνωμα (Nodular Melanoma), σε ποσοστό 10-15%. Χαρακτηρίζεται από το σχηματισμό μελανής βλατίδας (μικρό στερεό έπαρμα του δέρματος με διάμετρο από κεφαλή καρφίτσας μέχρι 1 cm) που μετατρέπεται σε οζίδιο που μπορεί να εξελκωθεί.
- Μελάνωμα των άκρων (Acral Lentiginous Melanoma), σε ποσοστό μικρότερο από 5%. Εντοπίζεται στα πέλματα, παλάμες και κάτω από το νύχι. Καθώς παχύνεται, το νύχι δεν αναπτύσσεται κανονικά. Έχει κλινικά χαρακτηριστικά όμοια με αυτά της κακοήθους φακής και του επιφανειακά επεκτεινόμενου κακοήθους μελανώματος.
- Κακοήθες μελάνωμα επί φακής (Lentigo Maligna Melanoma), σε ποσοστό 5-8%. Παρατηρείται κυρίως σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, σε σημεία χρόνιας έκθεσης στον ήλιο (πρόσωπο, λαιμός). Εμφανίζεται στο έδαφος κακοήθους φακής, της οποίας ένα τμήμα σταδιακά παχύνεται και μπορεί να γίνει οζώδες. Σ’ αυτή την περίπτωση υπάρχει διήθηση της βασικής μεμβράνης. Εντός της βλάβης παρατηρείται πολυχρωμία.
- Αμελανωτικό μελάνωμα (Αmelanotic Melanoma), σε ποσοστό 0,5%. Αυτό το είδος κακοήθους μελανώματος χαρακτηρίζεται από, συνήθως, οζώδη μορφή και από την έλλειψη μελάγχρωσης.
- Δεσμοπλαστικό μελάνωμα (Desmoplastic), σε ποσοστό μικρότερο από 0.5%. Παρατηρείται σπάνια, σε ηλικιωμένα άτομα σε σημεία χρόνια εκτεθειμένα στον ήλιο. Χαρακτηρίζεται από το σχηματισμό οζιδίου ή πλάκας. Πρόκειται για χοριακό όγκο (στο χόριο του δέρματος) που αποτελείται από ατρακτοειδή κύτταρα χωρίς μελανίνη. Συχνά επεκτείνεται στο υποδόριο λίπος και διηθεί τα νεύρα της γύρω περιοχής.
Α. Γενική δερματοσκοπική δομή
Πολυσύνθετο πρότυπο:
- ασυμμετρία
- 4 διαφορετικά χρώματα
- 3 είδη δερματοσκοπικών δομών, δικτυωτό, σφαιροειδές, ομοιογενές
Β. Εντοπισμένα δερματοσκοπικά ευρήματα
Ειδικά κριτήρια μελανώματος:
- άτυπο δίκτυο χρωστικής
- ακανόνιστες τελείες και σφαιρίδια
- ακανόνιστες ακτινωτές γραμμές, κυανές – άσπρες δομές , ακανόνιστες μεγάλες κηλίδες
- πολύμορφα αγγεία
- περιοχές εξελκώσεων και σχηματισμοί ύφεσηςυποστροφής, εφελκίδες.
Ιδιαίτερα δερματοσκοπικά κριτήρια υπάρχουν για το μελάνωμα του προσώπου, παλαμών – πελμάτων, το υπονύχιο, το αμελανωτικό και το μελάνωμα της παιδικής ηλικίας.
Μπορεί να χωριστεί σε προεφηβικό και μετεφηβικό. Η πρώτη κατηγορία μπορεί περαιτέρω να χωριστεί σε εκ γενετής (ήδη υπάρχον στην μήτρα ή κατά τη γέννηση), νεογνικό (κατά το πρώτο έτος ζωής) και σε παιδικό μελάνωμα (μέχρι την εφηβεία). ΄Εχει ετήσια συχνότητα 0,8 ανά εκατομμύριο παιδιών. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν αυξανόμενη συχνότητα και αυτό αφορά κυρίως στο εφηβικό μελάνωμα.
Λόγω της σπανιότητας του παιδιατρικού μελανώματος, δεν έχουν περιγραφεί μέχρι σήμερα σαφή κλινικά και δερματοσκοπικά κριτήρια. Είναι συχνότερες οι μη μελαγχρωματικές και οζώδεις βλάβες, που μοιάζουν με το πυογόνο κοκκίωμα ή με μη μελαγχρωματικό σπίλο Spitz.
Πρακτικά, αναζητάται σε συγγενείς μελαγχρωματικούς σπίλους, διαμέτρου > 4 εκ. ή σε σπίλους Spitz, μετά το 12ο έτος της ηλικίας.
Καθημερινά ο δερματολόγος έρχεται αντιμέτωπος με μεγάλο αριθμό και ποικιλία μελαγχρωματικών βλαβών. Έχει υπολογιστεί η αναλογία των μελανωμάτων, προς τις καλοήθεις βλάβες του δέρματος ότι είναι 1 / 200.000. Υποχρέωση του δερματολόγου είναι να διακρίνει την κακοήθη βλάβη, ανάμεσα σε 200.000 σπίλους, έγκαιρα και σε ιάσιμο στάδιο.
Η συμβολή λοιπόν του δερματολόγου είναι πρωταρχική και συνίσταται σε:
- Έγκαιρη αναγνώριση: κλινική εξέταση, δερματοσκοπική ανάλυση, προληπτικό ετήσιο δερματοσκοπικό έλεγχο – total body scan
- Πρωτογενή εκτομή – επιβεβαίωση της διάγνωσης – σταδιοποίηση της νόσου
- Μετεγχειρητική τακτική παρακολούθηση
Ο τρόπος της πρωτογενούς εκτομής είναι η χειρουργική αφαίρεση, και συνηθέστερα η ατρακτοειδής εκτομή.
H χειρουργική αφαίρεση αποτελεί την gold standard μέθοδο, με 2-3 χιλ. περιφερειακά υγιή όρια και υποδόριο ιστό, εφόσον είναι εφικτό από την εντόπιση της βλάβης.
Αν και υπάρχει αυτή η δεισιδαιμονία, ωστόσο επιστημονικά δεν είναι ορθή. Η αφαίρεση ενός σπίλου (στον οποίο δεν υπάρχει κάποια βλάβη), δεν προκαλεί την εμφάνιση καρκίνου του δέρματος. Σε περιπτώσεις που μετά από αφαίρεση σπίλου εμφανίσθηκε καρκίνος, σημαίνει πως ο σπίλος που αφαιρέθηκε ήταν κακοήθης και δεν είχε αφαιρεθεί σωστά εξ αρχής. Δυστυχώς, η αντίληψη αυτή έχει οδηγήσει πολλούς ασθενείς στο να μην επιζητούν εγκαίρως ιατρική βοήθεια και κατά συνέπεια σε πιο προχωρημένη νόσο.
Σε περίπτωση που εντοπίσετε κάποια αλλαγή ή εμφάνιση νέας βλάβης στο δέρμα σας, θα πρέπει να απευθυνθείτε άμεσα στο δερματολόγο σας. Ως ένα γενικό κανόνα, σύμφωνα με την Ελληνική Δερματολογική και Αφροδισιολογική Εταιρεία το μελάνωμα χαρακτηρίζεται από μία σειρά κλινικών χαρακτηριστικών γνωστών ως κανόνας ABCDE. Mε τη συντομία αυτή αναφερόμαστε σε:
–Asymmetry: ασυμμετρία
–Border: ανώμαλο περίγραμμα
–Colour: χρώμα (πρόσφατη αλλαγή χρώματος ή ποικιλοχρωμία)
–Diameter: διάμετρος > 6 mm
–Evolving: βλάβη που διαφέρει από τις υπόλοιπες και εξελίσσεται.
Οποιαδήποτε κλινική αλλαγή κάποιας βλάβης εμπίπτει σε κάποια κατηγορία από τις προαναφερθείσες, χρήζει άμεσης διερεύνησης από το θεράποντα δερματολόγο σας. Η έγκαιρη διάγνωση είναι ο καλύτερος σύμμαχος στη θεραπεία!