Η ψώρα αποτελεί μία ιδιαίτερα μεταδοτική δερματική λοίμωξη που οφείλεται στο παράσιτο/άκαρι Sarcoptes scabiei. Η ονομασία του προέρχεται από την ελληνική λέξη “sarx” που σημαίνει σάρκα, “koptein” που σημαίνει κόβω και από τη λατινική λέξη “scabere” που σημαίνει ξύνομαι. Το συγκεκριμένο παράσιτο ζει μόνο στο ανθρώπινο δέρμα. Η νόσος στον άνθρωπο προκαλείται από την παραλλαγή Hominis του παράσιτου. Άλλες μορφές αυτού που παρασιτούν σε ζώα, δεν προκαλούν ψώρα στον άνθρωπο, παρά μόνο κλινική εικόνα τσιμπημάτων.
Η ψώρα παρουσιάζει παγκόσμιο επιπολασμό, χωρίς να κάνει διακρίσεις ανάμεσα σε φύλο, εθνικότητα ή ηλικία. Υπολογίζεται ότι περίπου 300.000.000 νέα περιστατικά εμφανίζονται κάθε έτος. Προδιαθεσικοί παράγοντες αποτελούν το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, ο συνωστισμός (φυλακές, μεταναστευτικά κέντρα), η ανοσοκαταστολή, οι μεγάλες φυσικές καταστροφές , ο πόλεμος. H εφελκιδοποιημένη (“Νορβηγική”) ψώρα, έχει αυξημένη επίπτωση στους ηλικιωμένους και τους ανοσοκατεσταλμένους.
Η νόσος έχει παγκόσμια εξάπλωση και προσβάλλει ανθρώπους όλων των φυλών και κοινωνικών ομάδων. Το παράσιτο της ψώρας έχει ένα κύκλο ζωής περίπου 30 ημερών. Διαβιώνει και τρέφεται στην επιδερμίδα.
Εκτός αυτής μπορεί να επιβιώσει περίπου 3 ημέρες, εκτός των περιπτώσεων της “Νορβηγικής” ψώρας που ο χρόνος αυτός αυξάνεται σε 7 ημέρες περίπου. Το παράσιτο δημιουργεί ενδοεπιδερμιδικές σήραγγες. Εκεί, το θηλυκό γεννά 3 αυγά την ημέρα τα οποία απαιτούν περίπου 10 ημέρες για να ωριμάσουν και να εκκολάφθούν.
Η ψώρα μπορεί να μεταδοθεί είτε μέσω άμεσης δερματικής επαφής με μολυσμένο άτομο είτε έμμεσα από μολυσμένα αντικείμενα (κλινισκεπάσματα, ρούχα, πετσέτες). Ένας συχνός τρόπος μετάδοσης είναι η σεξουαλική επαφή. Για τη μετάδοση υπολογίζεται ότι χρειάζονται περίπου 15-20 λεπτά στενής επαφής δέρμα με δέρμα.
Μετά από την μετάδοση, ακολουθεί η περίοδος επώασης, που μπορεί να ποικίλει από λίγες μέρες έως και μήνες. Ειδικά στην περίπτωση της πρωτολοίμωξης, μεσολαβεί μία περίοδος 2-6 εβδομάδων για την ευαισθητοποίηση του ασθενούς απέναντι στο παράσιτο και την εμφανίσει του κνησμού και των δερματικών βλαβών. Σε επαναλοίμωξη ο χρόνος εμφάνισης των συμπτωμάτων μειώνεται στις 24-48 ώρες.
Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της νόσου είναι ο κνησμός. Είναι παροξυσμικός και σχεδόν αποκλειστικά νυχτερινός, αφυπνίζοντας των ασθενή και καθιστά αδύνατο τον ύπνο, ενώ μπορώ να πυροδοτηθεί και από ζεστό λουτρό.
Οι δερματικές βλάβες είναι συμμετρικές και αφορούν συνήθως τα μεσοδακτύλια διαστήματα, την περιοχή του καρπού, τις πτυχές (μασχάλες, μεσογλουτιαία, υπομαζικά), την γλουτιαία χώρα, οπισθο-ωτιαία καθώς και στην κατώτερη κοιλιακή χώρα και τον ομφαλό. Στους άνδρες τυπική είναι η εμφάνιση στο πέος και το όσχεο, ενώ στις γυναίκες μπορεί να παρατηρηθεί προσβολή του αιδοίου, των θηλών και της θηλαίας άλου. Η προσβολή του προσώπου και των πελμάτων είναι ασυνήθης, με εξαίρεση τα νεογνά, τους ηλικιωμένους και τους ανοσοκατεσταλμένους όπου μπορεί να παρατηρηθεί και σε αυτές τις περιοχές.
Η τυπική δερματική βλάβη είναι η ενδοεπιδερμιδική σήραγγα η οποία μπορεί να αναγνωριστεί δερματοσκοπικά κατά την διάρκεια λεπτομερούς δερματολογικής εξέτασης. Παράλληλα, παρατηρούνται ερυθηματώδεις βλατίδες και δρυφάδες εξαιτίας του έντονου ξεσμού. Ειδικότερα στην περιγεννητική χώρα χαρακτηριστική και παθογνωμονική είναι η εμφάνιση κοκκιωμάτων. Σε νεογνά, η εντόπιση φλυκταινών ή/και φυσαλίδων σε παλάμες και πέλματα εγείρουν σημαντική υποψία για την προσβολή από το παράσιτο. Επιπρόσθετα, η νόσος μπορεί να επιπλακεί και με δευτερογενή λοίμωξη του δέρματος, στα πλαίσια του φαύλου κύκλου κνησμού-ξεσμού. Τέλος, η “Νορβηγική” ψώρα, έχει χαρακτηριστική υπερκερατωσική εμφάνιση, ιδιαίτερα στα άκρα.
- Κλασσική ψώρα χαρακτηρίζουμε το πιο κοινό τύπο λοίμωξης ψώρας, στον οποίο εντοπίζεται το χαρακτηριστικό εξάνθημα που προκαλεί τον έντονο κνησμό (ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της νυκτός και έπειτα από θερμό μπάνιο). Σ αυτό τον τύπο, δεν προσβάλλεται κυρίως το πρόσωπο, το τριχωτό της κεφαλής και ο αυχένας στους ενηλίκους, ενώ σε βρέφη και σε μικρά παιδιά η ψώρα δύναται να προσβάλλει το τριχωτό της κεφαλής, το πρόσωπο και τον αυχένα.
- Οζώδης ψώρα ονομάζουμε τον τύπο λοίμωξης, όπου κλινικά παρατηρούνται οζίδια διαμέτρου > 0,50 cm, τα οποία διακρίνονται από μία ιώδη χροιά, προκαλούν εξίσου έντονο αίσθημα κνησμού και μπορούν να επιμένουν για αρκετούς μήνες. Εντοπίζονται κυρίως στα γεννητικά όργανα, στους μηρούς και στις μασχάλες.
- Φυσαλιδώδη – Πομφολυγώδης ψώρα, αναφερόμαστε σε ένα σπάνιο τύπο λοίμωξης, που παρατηρείται σε ηλικιωμένους ασθενείς και μπορεί να μιμηθεί τόσο κλινικά όσο και ιστολογικά, το πομφολυγώδες πεμφιγοειδές.
- Νορβηγική ψώρα, πρόκειται για την πιο σοβαρή μορφή της ψώρας. Παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στη Νορβηγία το 1848 σε ασθενείς με λέπτρα. Η κλινική εικόνα της, είναι αυτής που χαρακτηρίζεται από εκζέματα εξ αρχής. Σχηματίζονται λέπια στην επιφάνεια του δέρματος (παχιές, γκρίζες και υπερκερατωσικές βλάβες) του ατόμου που νοσεί, καθώς ο συγκεκριμένος τύπος ψώρας περιλαμβάνει πολλά παράσιτα. Η Νορβηγική ψώρα εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα που έχουν εξαντλημένο ανοσοποιητικό σύστημα, είτε επειδή πάσχουν από άλλες ασθένειες, είτε λόγω της λήψης ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων. Τέλος, η κοινή ψώρα δε μεταπίπτει σε νορβηγική.
Ωστόσο, υπάρχουν και κάποιες ειδικές μορφές ψώρας όπως η incognito, η ψώρα των ηλικιωμένων, η υπονύχια ψώρα και η ψώρα των σκύλων.
Την ψώρα οφείλουμε να τη διαφοροδιαγνώσουμε από την ατοπική δερματίτιδα, την αλλεργική εξ επαφής δερματίτιδα, το μολυσματικό κήριο, η ιστιοκυττάρωση από τα κύτταρα Langerhans και τα πομφολυγώδη νοσήματα. Στη διαφορική διάγνωση της νορβηγικής ψώρας εντοπίζεται η ψωρίαση.
Η θεραπεία περιλαμβάνει συνήθως τοπική επάλειψη αντι-ψωρικών παρασιτοκτόνων σκευασμάτων, όπως η περμεθρίνη 5%, η θειούχος βαζελίνη 5-10% κ.ά ή υπό του στόματος αγωγή με ιβερμεκτίνη, η οποία επιλέγεται σε ειδικές περιπτώσεις. Παράλληλα, η υπό του δέρματος αγωγή πρέπει να παραμένει στο σώμα για το συνιστώμενο χρονικό διάστημα, πριν απομακρυνθεί με λουτρό καθαριότητας, και μετά την αγωγή πρέπει να χρησιμοποιηθούν καθαρά ρούχα και κλινοσκεπάσματα. Προφυλακτική θεραπεία πρέπει να λάβουν και όλοι όσοι θεωρούνται στενές επαφές των πασχόντων, ταυτόχρονα με τους πάσχοντες.
Τα ακάρεα της ψώρας πεθαίνουν αν εκτεθούν σε θερμοκρασία >50ο C για 10 λεπτά της ώρας. Τα προσωπικά αντικείμενα του ασθενούς που έχουν έρθει σε επαφή με το δέρμα του τις τελευταίες 7 ημέρες προ της διάγνωσης πρέπει είτε να πλυθούν σε όσο το δυνατόν υψηλή θερμοκρασία, είτε “στεγνό” καθάρισμα, είτε να αποθηκευτούν σε σακούλα για 10 ημέρες, προτού ξαναχρησιμοποιηθούν.
Ο δερματολόγος Θεοχάρη Σ. συστήνει επί τη εμφανίσει κρουσμάτων ψώρας:
- Επαρκή και σωστή καθαριότητα του χώρου με κοινά απορρυπαντικά και χρήση ηλεκτρικής σκούπας στους χώρους για τον καθαρισμό του χώρου, όπου διέμεινε ο ασθενής. Δεν συστήνεται εφαρμογή παρασιτοκτόνου στις επιφάνειες.
- Πλύσιμο και στέγνωμα των ενδυμάτων και των κλινοσκεπασμάτων που χρησιμοποίησε ο ασθενής εώς και 7 ημέρες πριν την έναρξη της θεραπείας του. Επίσης η μεταφορά τους να πραγματοποιείται μέσω πλαστικού σάκου και απευθείας απόθεση τους εντός του πλυντηρίου, χρησιμοποιώντας πάντα γάντια μιας χρήσης.
- Συνιστάται για το πλύσιμο και στέγνωμα των ενδυμάτων και των κλινοσκεπασμάτων η χρήση υψηλής θερμοκρασίας κύκλου του πλυντηρίου (π.χ. σε θερμοκρασία άνω των 50 °C για τουλάχιστον 10 λεπτά, σκοτώνονται ενήλικα παράσιτα και αυγά). Το στέγνωμα μπορεί να γίνει και με άπλωμα στον ήλιο. Μετά το πλύσιμο και το στέγνωμα θα πρέπει να ακολουθεί σχολαστικό σιδέρωμα.
- Έπιπλα ή άλλα αντικείμενα θα πρέπει να καθαρίζονται με ηλεκτρική σκούπα και να καλύπτονται με κάλυμμα (π.χ. πλαστικό) για 5-7 ημέρες, αν θεωρηθεί ότι χρήζουν αποπαρασίτωσης (ιδίως στην περίπτωση ασθενούς με εκτεταμένη παρουσία εφελκίδων – υπερκερατωσικών πλακών). Γενικά δεν συστήνεται κοινό εντομοκτόνο του εμπορίου εγκεκριμένο για οικιακή χρήση, παρά μόνο σε αδυναμία εφαρμογής των προαναφερθέντων μέτρων σε αντικείμενα ή επιφάνειες (στην περίπτωση αυτή, το εντομοκτόνο θα πρέπει να απομακρύνεται κατά το μέγιστο δυνατό, πριν από την εκ νέου χρήση των αντικειμένων).
Τέλος, επισημαίνεται η ανάγκη ενημέρωσης των ασθενών ή/και των εχόντων την κηδεμονία τους, όπως και του στενού κύκλου που έχουν έρθει σε επαφή με τον ασθενή, για τη φύση του νοσήματος (παρασίτωση του δέρματος που μπορεί να προσβάλει άτομα ανεξαρτήτως κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και προσωπικής υγιεινής), ώστε να εντοπισθούν τυχόν νέα κρούσματα και να θεραπευτούν το συντομότερο δυνατόν.
Όχι, δεν υπάρχει κίνδυνος για την κύηση ή το έμβρυο. Ωστόσο, αφού έχει γίνει η κλινική εξέταση και η ασθενής με κύηση έχει διαγνωστεί με παρασιτική λοίμωξη ψώρας από το θεράποντα δερματολόγο, τότε θα πρέπει να συστηθεί και η κατάλληλη θεραπεία από εκείνον, διότι δεν είναι όλα αυτά τα φάρμακα κατά της παρασιτικής λοίμωξης επιτρεπτά στην περίοδο της κύησης.