Κύστη δέρματος ή επιδερμική κύστη ονομάζουμε ένα καλόηθες μόρφωμα του δέρματος, το οποίο παρατηρείται κάτω από την επιδερμίδα, με τη μορφή ογκιδίου και περικλείεται σ ’αυτό υγρό. Το “υγρό” που εμπεριέχεται στην κύστη, ονομάζεται κερατίνη και συνήθως χαρακτηρίζεται ως κιτρινωπό και παχύρρευστο. Οι κύστεις πιο συχνά εμφανίζονται στο πρόσωπο, στα αυτιά, στον αυχένα και στον λαιμό, καθώς και στον κορμό και στα γεννητικά όργανα. Ωστόσο, δεν υπάρχει κάποιο σημείο του σώματος, στο οποίο δεν έχει παρατηρηθεί εμφάνιση κύστης. Συνήθως, μεγαλώνουν με αργούς ρυθμούς και τις περισσότερες φορές είναι ανώδυνες. Πολλοί ασθενείς επιλέγουν να τις αφαιρέσουν για αισθητικούς λόγους, ενώ άλλοι επειδή η θέση της κύστης δεν τους εξυπηρετεί λειτουργικά στην καθημερινότητά τους, όπως σε σημεία τριβής των ρούχων.
Για την εμφάνιση μιας επιδερμικής κύστης δεν έχει τεκμηριωθεί σαφής αιτιολογικός παράγοντας.Ο συνηθέστερος παθογενετικός μηχανισμός εμφάνισης μιας κύστης είναι η απόφραξη του εκφορητικού πόρου ενός σμηγματογόνου αδένα του τριχοθυλακίου. Ο εκφορητικός πόρος του σμηγματογόνου αδένα είναι αυτός, που φέρνει το σμήγμα στην επιφάνεια του δέρματος. Επομένως μέσω της απόφραξης του, το σμήγμα/ κερατίνη εγκλωβίζεται στον αδένα και δημιουργεί την κύστη.
Η κύστη, όπως αναφέραμε έχει τη μορφή μαλακού ογκιδίου - εξογκώματος και συνήθως, ωοειδές σχήμα. Πιθανώς, να έχει και ένα μαύρο σημείο στο κέντρο αυτής, το οποίο αποτελεί την επικοινωνιακή οδό με την περιοχή που βρίσκεται εκτός δέρματος, και δύναται μέσω αυτής να εισχωρήσουν μικρόβια και να δημιουργήσουν φλεγμονή. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η κύστη προκαλεί στον ασθενή πόνο, ερυθρότητα και τοπική αύξηση της θερμοκρασίας του δέρματος. Επιπλέον, η κύστη είναι διακριτή και εντοπίσιμη πάνω στην επιδερμίδα, και ο ασθενής μπορεί να την ψηλαφίσει εύκολα. Συχνά, δημιουργείται το αίσθημα στον ασθενή, ότι η κύστη μετακινείται ελαφρώς μέσα στο δέρμα. Υπάρχει περίπτωση η κύστη να ραγεί αυτόματα, δηλαδή να σπάσει χωρίς εκούσια προσπάθεια από τον ασθενή, και να παρατηρηθεί εκροή του κιτρινωπού και, συνήθως, παχύρευστου περιεχομένου της. Τέλος, μία κύστη μπορεί να καταλαμβάνει διαστάσεις από μερικά χιλιοστά μέχρι μερικά εκατοστά.
Μία κύστη αφαιρείται μόνο χειρουργικά. Σημαντικό είναι να αφαιρεθεί σωστά το τοίχωμα της κύστης , για να αποφευχθεί πιθανή υποτροπή αυτής. Αντίθετα, η απλή διάνοιξη της κύστης (ειδικά σε περιπτώσεις δημιουργίας φλεγμονής και αποστήματος), θα ανακουφίσει τον ασθενή παροδικά, ωστόσο είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ξανά αναπτυχθεί, αφού το τοίχωμα της παραμένει κάτω από το δέρμα.
Σε περιπτώσεις που υπάρχει φλεγμονή, δεν μπορεί να γίνει ολοκληρωτική αφαίρεση της κύστης, διότι τα τοιχώματά της είναι στερεά κολλημένα με τους παρακείμενους ιστούς και δεν είναι εφικτό για τον θεράποντα δερματολόγο να την αποκολλήσει ριζικά. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο δερματολόγος δίνει αντιβιοτική θεραπεία ή προχωράει σε κάποια διάνοιξη προκειμένου να υποχωρήσει η φλεγμονή και να προβεί χρονικά αργότερα σε αφαίρεση της κύστης για την οριστική λύση τους προβλήματος.
Εφόσον έχει προκληθεί ήδη ένα επεισόδιο φλεγμονής της κύστης, οι πιθανότητες για να υποτροπιάσει αυτή είναι πολύ υψηλές, γι ‘ αυτό το λόγο δε θα πρέπει να παραμεληθεί. Δυστυχώς, κάθε φορά που θα υποτροπιάζει, ο ασθενής οφείλει να ακολουθήσει την ίδια διαδικασία με την αντιβίωση και τη διάνοιξη έως ότου οι συνθήκες γίνουν ιδανικές, προκειμένου ο δερματολόγος να προχωρήσει στην «εν ψυχρώ» αφαίρεση της κύστης.
Όχι, ο ασθενής σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιχειρήσει να πιέσει μόνος του την κύστη προκειμένου να την σπάσει. Και αυτό διότι, πολλές φορές συμβαίνει να σπάσει η κύστη προς τα μέσα και αυτό φέρει ως αποτέλεσμα την επιδείνωση της κατάστασης και την εξάπλωση της φλεγμονής. Μόνο ο θεράποντας δερματολόγος είναι αυτός, που μέσω της κλινικής εξέτασης θα αποφασίσει την κατάλληλη και αποτελεσματικότερη μέθοδο θεραπείας.